1. КУСОКОТ И ТРОШОКОТ ЗА КАЛО-РАСТУР-КРШ-РАСИПУВАЊЕ КАКО ПРОМЕТ НА ДОБРА

Во рамките на специфичните промети без надомест што се сметаат како промети со надомест за целите на ДДВ, од член 3 став 3 на ЗДДВ (како што се давања, присвојувања, задржувања) се вклучуваат и:
– Кусоците на добра кои не се предизвикани од вонредни настани (кражба, пожар или други природни непогоди) и
– Искажаниот износ на трошок на кало, растур, крш и расипување на добра над нормираните износи на трошок утврдени за соодветната стопанска дејност, под услов истите да не се настанати како резултат на вонреден настан или виша сила.

2. УРЕДУВАЊЕ НА ДАНОЧНИОТ ТРЕТМАН НА ВРЕДНОСНИТЕ ВАУЧЕРИ

Во однос на специфични правила за даночното постапување со ваучерите, имплементирани се препораките на европските директиви така што преку 3 нови члена во Законот за ДДВ (8-а, 8-б и 8-в), пред се е дефиниран ВРЕДНОСНИОТ ВАУЧЕР како инструмент за кој постои обврска да се прифати како надоместок за промет на добра или услуги, а потоа во однос на нивната содржина и конкретен одраз на прометот што го надоместуваат се уредени различните даночни третмани (од аспект на ДДВ) на два вида на вредносни ваучери:
– еднонаменски вредносен ваучер и
– повеќенаменски вредносен ваучер.
Вредносен ваучер за кој место на промет на добрата, односно место на промет на услугите, на кои се однесува вредносниот ваучер, како и износот на данок на додадена вредност кој треба да се пресмета и плати за прометот на тие добра и услуги е познат во времето на издавање на вредносниот ваучер се смета за ЕДНОНАМЕНСКИ ВАУЧЕР. Секое пренесување на еднонаменскиот ваучер извршено од страна на даночен обврзник, во свое име, се смета за промет на добра, односно промет на услуги на кои се однесува вредносниот ваучер, додека вистинскиот промет на добра односно промет на услуги во замена за еднонаменскиот ваучер, што вршителот на промет го прифатил како надоместок или дел од надоместок, не се смета за промет на добра или промет на услуги.
Кога станува збор за ваучер со повеќе намени или можности, ДДВ се пресметува и наплатува на крајот, т.е. во моментот на реалната испорака на стоки или услуги на кои се однесува ваучерот, односно само вистинскиот промет на добра, односно промет на услуги во замена за повеќенаменски вредносен ваучер, прифатен од вршителот на прометот на добрата односно прометот на услугите, како надоместок или дел од надоместок за тој промет, подлежи на одданочување со данок на додадена вредност, додека секој претходен пренос на тој повеќенаменски ваучер не подлежи на оданочување со данок на додадена вредност.

3. СОЛИДАРНА ОДГОВОРНОСТ ЗА ДАНОЧНИТЕ ОБВРСКИ ВО ПОВРЗАНО ЛИЦЕ ЗА ДДВ

Согласно со членот 9-а од Законот за ДДВ се прават доброволни даночни поврзувања на барање на даночните обврзници – членовите кои се поврзуваат или пак службено биваат наложени од надлежниот даночен орган (кога ќе се утврди постоење на одредена сопственичка, организациска или управувачка поврзаност меѓу посебните даночни обврзници регистрирани за ДДВ, доколку кај овие лица утврди нарушување на даночните принципи или можност за нивно нарушување).
Концептот на даночното поврзување предвидува, за неплатениот данок на додадена вредност од претставникот на поврзаното лице солидарно да одговара и секое лице во поврзаното лице.
Но со оглед дека ова не беше пропишано со законска одредба, сега „се озаконува“ преку новиот став 5 на членот 9-а, кој гласи: Сите лица во поврзаното лице одговараат солидарно за неплатениот данок на додадена вредност на секое одделно лице во поврзаното лице за периодот во кој се членови на поврзаното лице.

4. ПРЕДЕФИНИРАНИ ПОСЕБНИ ДАНОЧНИ ОСНОВИ ОД ЧЛЕН 19 НА ЗАКОНОТ

За надминување на одредени проблеми во пракса и за дефинирање на ново правило во оданочување на употребувани возила, три сегмента од посебните даночни основи од актуелниот член 19 добиваат предефинирање и тоа:
– прометот остварен по пат на лицитација (даночна основа претставува постигнатата крајна цена намалена за ДДВ);
– преносот на движен и недвижен имот во постапка за присилна наплата/извршување (даночна основа претставува постигнатата крајна цена намалена за данокот на додадена вредност, пресметан со примена на пресметковна стапка утврдена врз основа на пропишаната даночна стапка, освен во случај кога доверителот се стекнува со движниот или недвижниот имот, за што даночна основа претставува постигнатата крајна цена);
– прометот со увезени половни патнички моторни возила во рок од 3 години од увозот, што е сосема нов вид на даночна основа предвидена со новиот став 7 на член 19, кој предвидува за првиот и секој понатамошен промет со увезени употребувани патнички моторни возила во рок од 3 години од денот на увозот даночната основа да не може да биде пониска од вредноста што ја одредил надлежниот царински орган. (Овој начин на утврдување на даночната основа нема да се применува на прометот со половните патнички моторни возила кои се увезени на територијата на Република Северна Македонија до денот на влегувањето во сила на овој закон.)

5. СРЕДЕН НАМЕСТО ПРОДАЖЕН КУРС ЗА ДАНОЧЕН ДОЛГ ВО СТРАНСКА ВАЛУТА

Со измена во членот 20 на Законот за ДДВ, се менува девизниот курс за утврдување на даночниот долг за цели на ДДВ кога надоместокот кој го должи примателот на доброто или корисникот на услугата е пресметан во странска валута. Со измените наместо продажен курс ќе се користи средниот курс кој е утврден од Народната банка на Република Македонија на денот на настанувањето на даночниот долг, согласно член 31 од Законот за ДДВ.

6. СЕ НАПУШТА МОДЕЛОТ НА ПЛАЌАЊЕ НА ДАНОЧНИ ДОЛГОВИ НА ДРУГ ДАНОЧЕН ОБВРЗНИК ПРЕКУ ДДВ ПРИЈАВАТА

Се избриша можноста од член 45 став 1 на ЗДДВ, за плаќање на даночни долгови на друг даночен обврзник преку ДДВ пријавата, односно за истакнување на даночно побарување кое даночен обврзник го искажува во својата ДДВ Пријава како барање за отстапување на побарувањето заради намирување на даночни обврски на друг даночен обврзник, која се применуваше од 1 јануари 2021 година.
Остануваат опциите: ако износот на претходниот данок во одреден даночен период е поголем од износот на данокот кој е пресметан за прометот кој го извршил, како и за прометот за кои тој е даночен должник според членот 32-а од овој закон, разликата му се враќа на даночниот обврзник врз основа на негово барање кое го искажува во даночната пријава. Ако даночниот обврзник не искаже барање за враќање на разликата искажана во даночната пријава, таквата разлика се пренесува како даночна аконтација за следниот даночен период.

7. НОВИ ПРАВИЛА ЗА ПОВРАТ НА ДДВ НА СТРАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ И КОНЗУЛАРНИ ПРЕТСТАВНИШТВА И ПРЕДВИДЕН СИСТЕМ НА РЕЦИПРОЦИТЕТ КАЈ ДАНОЧНИТЕ ОСЛОБОДУВАЊА ПРИ УВОЗ ЗА ОВИЕ И ДРУГИ ПОВЛАСТЕНИ СТРАНСКИ СУБЈЕКТИ

Изменети се условите од членот 48 на Законот, под кои се одобрува поврат на ДДВ од набавка на добра и услуги за службени потреби на странски дипломатски или конзуларни претставништва, така што враќањето ќе може да се реализира само за износи на поединечни фактури кои надминуваат 9.000 денари (наместо досегашниот износ од 5.000 денари) вклучувајки го данокот на додадена вредност, а Барањето за враќање да се поднесува најдоцна во рок од шест месеци по истекот на календарската година во која е извршен прометот кон подносителот на барањето (а не во рок од пет години по истекот на календарската година во која е извршен прометот), како што беше до сега.
Даночните ослободувања при увозот на добрата од страна на дипломатските и конзуларни претставништва на странски држави во РС Македонија (како и од нивните шефови и дипломатски и конзуларен персонал, потоа шефови и претставници на шефови на странски држави, меѓународни и меѓудржавни организации) ќе важат само во согласност со услови на реципроцитет, со тоа што, за ослободувањето при увоз од страна на персоналот на странските дипломатски и конзуларни претставништва во РС Македонија предвидено со членот 27 став 1 точка 4 е) се прецизира дека истото се однесува на административно-техничкиот персонал.

8. ПРОДОЛЖЕН ПОВЛАСТЕНИОТ ТРЕТМАН НА СТАНОВИТЕ И СТАНБЕНИТЕ ЗГРАДИ

Повластениот третман на првиот промет на станбени згради и станови во оној дел во кој истите се користат за станбени цели и кој ќе се изврши во рок од пет години по изградбата (член 30 точка 14 од ЗДДВ), продолжува до 31.12.2025 година.
(Ова е уредено со измена во Законот за изменување и дополнување на Законот за данокот на додадена вредност од „Службен весник на Република Македонија“ бр. 198/18, каде во членот 1 зборовите „31 декември 2023 година“ се заменуваат со зборовите „31 декември 2025 година).

II. НОВИНИ И ИЗМЕНИ СО „ПРИМЕНА ОД 1 СЕПТЕМВРИ 2023 ГОДИНА“

1. ПОДЕЛБА НА ПРОИЗВОДИТЕ ЗА ЧОВЕЧКА ИСХРАНА ВО ДВЕ ПОВЛАСТЕНИ СТАПКИ НА ДДВ

Во членот 30 од Законот за ДДВ со листа на добра и услуги кои се оданочуваат со 5% остануваат само добра од категорија ,,Основни производи за човечка исхрана’’, додека за останатите производи за човечка исхрана ќе се применува повластена даночна стапка од 10% од членот 30-а.

2. ВОВЕДУВАЊЕ ПОВЛАСТЕН ТРЕТМАН НА НЕКОИ НЕПРЕХРАНБЕНИ ПРОИЗВОДИ

Со измените во Законот, повластена стапка од 5% добиваат и: електронски/дигитални учебници и менструални производи (за чиј промет претходно се применуваше општата стапка на ДДВ од 18%), додека за производите: пелети, печки на пелети и котли на пелети, кои имаа повластен третман и за кои се предлагаше враќање на општата стапка за оданочување од 18% ДДВ, останува да се применува повластената стапка од 5%.
Конечен и конкретен распоред во групите на повластени производи ќе се изврши преку измена на Одлуката на Владата со која поблиску ќе се определат добрата и услугите кои ќе се оданочуваат со повластените даночни стапки.
Напомена:
Делува нелогично и ретроактивно применувањето на измените во членот 30 и 30-а од 1 септември 2023, кога Законот со измените влегува во сила од 25 септември 2023, меѓутоа вистинската примена на променетата даночна стапка ќе биде возможна со влегување во сила на изменетата Одлука со која Владата поблиску ги определува видот на добрата како и временскиот период на примена на повластената даночна стапка од 5% и 10% утврдена во ставот 1 на член 30 и член 30-а респективно.

III.НОВИНИ И ИЗМЕНИ КОИ ЗАПОЧНУВААТ СО ПРИМЕНА ОД 1 ЈАНУАРИ 2024 ГОДИНА

1. ВОВЕДУВАЊЕ „ДАНОЧЕН ЗАСТАПНИК“ НА СТРАНСКО ЛИЦЕ, ЗА ПРОМЕТ ВО ЗЕМЈАТА

Со измените во Законот, се воведува за прв пат и кај нас, категоријата „даночен застапник“.
Имено, со новиот член 9-б се наложува на секое странско лице коe нема ниту седиште, ниту подружница на територијата на Република Северна Македонија, а коe врши промет на добра и услуги во земјата кои подлежат на оданочување со ДДВ согласно овој Закон, да се пријави за целите на данокот на додадена вредност и да назначи даночен застапник, освен странските лица кои вршат промет во смисла на член 32 точка 4 од Законот.
Странското лице во ваков случај е должно да се регистрира за целите за данокот на додадена вредност пред отпочнување на вршење на оданочивиот промет во земјата.
Едно странско лице може да назначи само еден даночен застапник.
Назначување на даночен застапник се врши со поднесување на Пријавата за регистрација за целите на данокот на додадена вредност до надлежниот даночен орган.
Даночниот застапник има обврска за пресметување на данокот (член 40) за поднесување даночна пријава (член 41), за плаќање на данокот (член 43) и за плаќање камата во случај на задоцнето плаќање на данокот (член 44) како и да води евиденциски обврски во име на даночниот обврзник што го застапува (согласно со член 52, 53, 54, 55 и 56) во име на странското лице. Но, најважната пропишана обврска на даночниот застапник е солидарно да гарантира за данокот на додадена вредност кој го должи странското лице.
Даночниот застапник доследно е наведен во листата на даночни должници од членот 32, под
новододадената точка 6. од овој член.

2. ОДАНОЧУВАЊЕ НА УСЛУГИТЕ СПОРЕД ПРЕДЕФИНИРАНО МЕСТО НА ПРОМЕТ НА УСЛУГИТЕ

Со Законот за изменување и дополнување на Законот за ДДВ целосно се измени членот 14 со кој се определува местото на прометот на услугите, во условите од овој закон, како и правилата за определување на местото на вршење на услугите. За таа цел, најпрво е дефинирана категоријата „даночен обврзник“ за целите на определување на местото на прометот кога услугата се оданочува во местото на даночниот обврзник како давател или како примател на услугата, а потоа е и поставеното генералното правило за оданочување според местото на даночниот обврзник кој е примател на услугата и се пропишани исклучоци од ова правило за две групи на услуги (слично како и во решението од актуелниот член 14 на Законот).
• Определување на „даночен обврзник“ заради примена на правилата за местото на вршење на услугите
Со изменетиот член 14 став 1 од Законот, за цели на одредување на местото на промет на услуги, освен лицата наведени во член 9 од овој закон (кои вршат стопанска дејност, производна, трговска, услужна) како даночни обврзници ќе се сметаат и лица коишто вршат дејности или извршуваат промет што не е дефиниран како оданочив промет на добра или услуги во смисла на член 2 од овој закон, односно на секој промет на услуги извршен кон нив.
Оттука ГЕНЕРАЛНО, за место на промет на услуга кон „ДАНОЧЕН ОБВРЗНИК“, според изменетиот член 14 став 2, се смета:
– Местото на ПРИМАТЕЛОТ НА ПРОМЕТОТ, односно, каде што тој „даночен обврзник“ има вистинско седиште.
– Доколку прометот на услуги се врши кон подружница која „даночниот обврзник“ ја има надвор од местото на вистинското седиште, тогаш како место на промет на услуги се смета местото кадешто „даночниот обврзник“ има подружница.
– Доколку такво место (седиште) не постои, за место на прометот на услуги се смета постојаното живеалиште или престојувалиште на „даночниот обврзник“ кој е корисник на услугата.
За место на прометот на услуги кон ЛИЦЕ ШТО НЕ Е ДАНОЧЕН ОБВРЗНИК (некој што воопшто не врши дејност) според изменетиот член 14 став 3, се смета:
– местото каде што ВРШИТЕЛОТ НА ПРОМЕТОТ на услуги има вистинско седиште.
– Доколку прометот на услуги се врши од подружницата на вршителот на прометот на услуги, што се наоѓа надвор од неговото вистинско седиште, тогаш седиштето на подружницата се смета за место на прометот на услуги.
– Доколку такво место не постои (нема седиште или подружница), за место на прометот на услуги се смета постојаното живеалиште или престојувалиште на вршителот на прометот на услуги.
• ПРВ ИСКЛУЧОК – посебни правила за определување на место на промет на услугите:
– Посреднички услуги – е местото на прометот каде услугата е извршена, кога се работи за услуги кои се извршени кон лице кое не е даночен обврзник;
– Услуги поврзани со недвижен имот – местото на промет е местото каде што се наоѓа недвижниот имот кога се работи за промет на услуги во врска со недвижен имот, вклучувајќи го и посредувањето при промет со недвижен имот, услугите од страна на експерти и агенти за недвижен имот, проценката на недвижен имот, провизиите за сместување во областа на хотелиерството или слична област како што се сместувачки кампови или локации наменети за кампување кои функционираат како кампови/места за
сместување, гарантирање на права за користење на недвижен имот и услуги за подготовка и координација на градежни активности, како што се архитектонски услуги и активности поврзани со надзор на градежни активности.
– Превозни услуги – местото на промет е местото каде што превозот на патниците се извршува, пропорционално на делницата или дел од истата, по која се извршува превозот кога се работи за превоз на патници, односно местото каде што превозот на добрата се извршува, пропорционално на делницата или дел од истата, по која се извршува превозот кога се работи за превоз на добра кон лица што не се даночни обврзници.
– Местото на промет е каде услугите вистински се извршуваат кога се однесува на следните услуги: право на влез на културни, уметнички, спортски, научни, едукативни, забавни или слични настани, како што се саеми и изложби, вклучувајќи и помошни услуги поврзани со истите, извршени кон даночен обврзник; обезбедување на услуги и придружни активности во врска со културни, уметнички, спортски, научни, образовни, забавни или слични активности, како што се саеми и изложби, вклучувајќи ги и услугите на организаторите на наведените услуги, кои се извршени кон лице кое не е даночен обврзник; помошни превозни услуги како натовар, истовар, претовар, складирање или други услуги кои на вообичаен начин се поврзани со превозот, извршени кон лица кои не се даночни обврзници; услуги на процена и работи врз движни материјални добра извршени кон лица кои не се даночни обврзници; услуги на предавање на храна и на пијалаци за консумација на лице место и кетеринг услуги.
– Краткорочно изнајмување на превозно средство -местото на промет е во местото на кое што превозното средство вистински му се става на располагање на корисникот на услугата , додека кога се работи за некраткорочно изнајмување на превозно средство, на лице кое не е даночен обврзник, местото каде што корисникот на услугата има вистинско седиште, постојаното живеалиште или престојувалиште.
• ВТОР ИСКЛУЧОК: Местото на промет на услуги да биде во местото на примателот кој не е даночен обврзник За место на промет на следните услуги, извршени кон лице кое не е даночен обврзник, се смета (спротивно на генералното правило) местото во кое што корисникот на услугата има вистинско седиште, постојаното живеалиште или престојувалиште:
– пренос и отстапување авторски права, патенти, лиценци, заштитни знакови и други слични права;
– услуги на полето на рекламата;
– услуги на советници, инженери, советодавни фирми, адвокати, сметководители и други слични услуги, како и обработка на податоци и давање информации;
– банкарски и финансиски услуги и услуги на осигурување и реосигурување, освен изнајмувањето сефови;
– обезбедување персонал;
– изнајмување движен материјален имот, освен на сите видови превозни средства;
– услуги за посредување за пристап до системи за природен гас или друга слична мрежа, обезбедување на пристап до мрежата на електрична енергија во случај на загушување на соодветна алокациска единица при доделување на прекуграничните преносни капацитети на интерконективните водови;
– телекомуникациски услуги;
– услуги на радио и телевизиско емитување и
– услуги извршени по електронски пат.
Напомена:
Ако се земе во предвид генералното правило за место на оданочување (кога услугата се дава кон „Даночен обврзник“ да е местото на примателот), тогаш, за последнава група услуги произлегува дека местото на оданочување е секогаш кај примателот на услугата, било тој да е „даночен обврзник или не“.

3. ДЕФИНИРАЊЕ НА ТЕЛЕКОМУНИКАЦИСКИ УСЛУГИ И УСЛУГИ КОИ СЕ ВРШАТ ПО ЕЛЕКТРОНСКИ ПАТ

Ова дополнување во Законот е во функција на подобрување и појаснување на законската материја, така што ги дефинира поблиску телекомуникациските (услуги на пренос, емитување или примање на сигнали, зборови, слики и звуци или информации од која било природа преку врска, радио, оптички или други електромагнетни системи, вклучувајќи го и поврзаниот пренос или доделување на правото да се искористи капацитетот за таков пренос, емисија или прием, со вклучување на обезбедувањето пристап до глобалните информативни мрежи) и услугите извршени по електронски пат (изработка на вебстраници, веб-хостинг, одржување на програми и опрема на далечина, софтвер и негово ажурирање, слики, текст и информации и ставање на располагање на бази на податоци, музика, филмови и игри, вклучувајќи игри на среќа, како и политички, културни, уметнички, спортски, научни и забавни емитувања и настани и настава на далечина), а што беше потребно поради широката застапеност и редовна појава на нови содржини и видови на услуги во рамките на овие услуги.